Chroom-6 mag alleen nog via autorisaties onderdeel zijn van verven en coatings die worden toegepast bij defensie en in de luchtvaart. Maar vanwege goede prestaties op het gebied van corrosiewering en als kleurstof is die stof in het verleden veelvuldig in coatings toegepast. Vandaar dat we chroom-6 nog vaak tegenkomen in oude verflagen. Omdat het een gevaarlijke stof is, is de vraag hoeveel er vrijkomt bij werkzaamheden aan objecten met een chroom-6 houdende coating. Hoe groot zijn dan de gezondheidsrisico’s? Die vraag stond centraal in de workshop ‘Chroom-6 in oude verflagen’ op de Stoffendag in december.
De workshop werd verzorgd door toxicoloog/arbeidshygiënist Joost van Rooij van Caesar Consult. Hij is ook oprichter van Chemrade Software en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Arbeidshygiëne (NVvA). Van Rooij is sinds enkele jaren betrokken bij het onderwerp chroom-6 in oude verflagen en heeft risicobeoordelingen uitgevoerd bij meerdere bedrijven die helaas niet met naam en toenaam genoemd mogen worden. Chroom-6 is schadelijk voor de gezondheid, het kan onder meer kanker veroorzaken. Daarnaast kan het ernstige huid- en luchtwegklachten geven, zoals eczeem, astma en COPD. Een kenmerkend effect van chroom-6 is de perforatie van het neustussenschot door chroomzweren. Chroom-6 in oude verflagen wordt een probleem als die verflagen worden bewerkt of verwijderd. Ook bij bepaalde laswerkzaamheden kunnen risico’s ontstaan. Bij deze werkzaamheden komt stof of rook vrij waarin chroom-6 zit waaraan je kan worden blootgesteld via inademing of door huidcontact. Hoe gevaarlijk is chroom-6, hoeveel zit er in oude verflagen, wat komt er vrij bij bewerkingen en hoe groot zijn eigenlijk de gezondheidsrisico’s? Dat waren de onderwerpen van deze workshop.
GRENSWAARDE STEEDS STRENGER
Al in de jaren 70 wist men dat overmatige blootstelling aan chroom-6 kan leiden tot longkanker en chronische huid- en longziekten; later werden ook andere aandoeningen bekend zoals neuskanker en sinds 2020 strottenhoofdkanker. Tot 2015 gold in Nederland een werkplekgrenswaarde voor chroom-6 van 25 microgram per kubieke meter (μg/m3). Men was toen in de veronderstelling dat deze grenswaarde de werknemers voldoende zou beschermen. Door nieuwe risicobeoordelingen in Europees verband (SCOEL, 2004) en in Nederland (SER, 2013 en Gezondheidsraad, 2016) weten we inmiddels dat chroom-6 aanzienlijk giftiger is. Dit heeft in Nederland geresulteerd in een stapsgewijze verlaging van de werkplekgrenswaarde voor chroom-6 naar 10 μg/m3 in 2015 en vervolgens naar 1 μg/m3 in 2017. De gemiddelde werkdagconcentratie Chroom-6 in de ademzone van een werknemer mag dus niet hoger zijn dan 1 μg/m3. In het Verenigd Koninkrijk en de EU is de grenswaarde voor chroom-6 overigens minder streng. Daar hanteert men voor chroom-6 momenteel een werkplekgrenswaarde van 10 μg/m3. Of je als bedrijf voldoet aan deze strenge grenswaarde hangt onder meer af van het chroomgehalte in de aangebrachte verflagen, de hoeveelheid stof die vrijkomt bij de bewerking van deze verflagen, de duur van deze bewerkingen en van de maatregelen om stofemissie en/of blootstelling te beperken. Denk hierbij aan afzuiging of gebruik van adembeschermingsmiddelen.
STOFBLOOTSTELLING BIJ RISICOTAKEN
Het gehalte chroom-6 in oude verflagen kan per verflaag sterk variëren. Vaak zijn er ook meerdere lagen over elkaar heen, al dan niet met chroom-6. In een monster tot op het metaal zie je een forse spreiding. Als er chroom-6 in oude verflagen zit, dan moet je denken aan gemiddelde gehaltes van 1.000 tot 3.000 mg/kg, maar uitschieters tot 10.000 mg/kg komen ook voor. Volgens de classificatierichtlijnen kun je stof van een oude verflaag als kankerverwekkend classificeren als het chroom-6-gehalte in het stof meer dan 0,1% bedraagt ofwel meer is dan 1000 mg/kg. Van belang is natuurlijk ook het gehalte chroom-6 dat vrijkomt bij bepaalde werkzaamheden en zich dan in de ademzone bevindt. Daarvoor geldt de gemiddelde grenswaarde van 1 μg/m3 bij een achturige werkdag.
Bewerkingen waarbij chroom-6-houdend stof van oude verflagen kan vrijkomen in de werkatmosfeer zijn bijvoorbeeld schuren, gritstralen, lassen, werkzaamheden aan afzuiginstallatie (zoals vervangen van luchtfilters) en reinigingswerkzaamheden. Sinds de verlaging van de grenswaarde van chroom-6 in 2015 en 2017 zijn er veel arbeidshygiënische metingen uitgevoerd in bedrijven en bij projecten zoals de renovatie van de Waalbrug in Nijmegen. In de bedrijven waar Van Rooij een risicobeoordeling heeft uitgevoerd, bedroeg de gemiddelde chroom-6-concentratie in de ademzone (buiten het ademmasker) bij machinaal schuren met on-tool afzuiging 0,3 μg/m3, bij gritstralen in een straalkast < 0,6 μg/m3, slijpen 13, werkzaamheden aan afzuiginstallatie < 1,6 en vloer reinigen met perslucht maar liefst 40 μg/m3. Bij lassen is het ook uitkijken geblazen. Bij het lassen van staal met een chroom-6-houdende coating was de gemiddelde concentratie in de ademzone 0,5 μg/m3. Bij het lassen van rvs kan de concentratie oplopen tot wel 86 μg/m3.
WERKDAGBLOOTSTELLING
Joost van Rooij: “Om te kunnen beoordelen of de gezondheidsrisico’s voldoende laag zijn zul je als bedrijf een inschatting moeten maken van de werkdagblootstelling aan chroom-6 voor de verschillende functiegroepen in je bedrijf. Dat is geen hogere wiskunde. Het vergt een inventarisatie van de risicotaken in het bedrijf (aard en duur), een beoordeling van de concentratie chroom-6 in de ademzone tijdens deze risicotaken en een inventarisatie van de gebruikte beschermingsmiddelen. De berekening van de werkdagblootstelling kan via de formule zoals beschreven in het kader.
“De gemiddelde werkdagblootstelling en het aantal jaren van blootstelling aan chroom-6 is uiteindelijk bepalend voor de kans op kanker. Mijn stelling is dat de werkdagblootstelling aan chroom-6 en daarmee het risico voor de werknemers laag zal zijn wanneer je de stofontwikkeling goed onder controle hebt. Als je de stofblootstelling op orde hebt, heb je al tachtig procent van het chroom-6-probleem te pakken. Een extra aansporing dus om altijd stofreducerende maatregelen te nemen.”
Hij vervolgt: “In de drie bedrijven die ik heb onderzocht, lag de gemiddelde werkdagblootstelling aan chroom-6 gelukkig ruimschoots onder de grenswaarde van 1 μg/m3. Dit betekent dat de kans op kanker bij werknemers in deze bedrijven verwaarloosbaar tot zeer gering is. Dit betekent overigens niet dat de werkgevers en werknemers in deze bedrijven achterover mogen leunen. Voor kankerverwekkende stoffen zonder veilige drempelwaarde (denk aan de uitspraak “één molecuul kan het doen”) dient immers altijd gestreefd te worden naar verdere vermindering van de
blootstelling.”
BREDER VERBAND
In breder verband wordt het onderwerp chroom-6 in oude verflagen ook opgepakt. Sinds enkele jaren bestaat er de expertgroep chroom-6 die in mei 2019 het Beheersregime chroom-6 RWS, RVB en ProRail heeft uitgebracht met als ondertitel Toe te passen arbeidshygiëne bij het werken aan chroom-6-houdende verven en coatings. Daarin staat per werkzaamheid wat je moet doen aan beschermingsmaatregelen. Deze groep werkt ook aan een database om meetgegevens uit verschillende sectoren bij elkaar te brengen. Ook heeft het RIVM vorig jaar een rapport gepubliceerd, Inventarisatie van toepassingen van chroom-6 op de werkplek, dat eveneens via de QR-code te openen is. En via www.inspectieszw.nl/onderwerpen/chroom-6 is een overzicht van maatregelen te zien om blootstelling aan chroom-6 te voorkomen en/of te beperken.
