Alle coatings bevatten onnatuurlijke chemische stoffen om de coating te laten presteren. Alle coatings? Nee, sinds enkele jaren is er een beits voor hout die voor honderd procent natuurlijk is en nog heel goed presteert ook. De naam? Fungi Force Biofinish. Inderdaad: de kracht van schimmels! Specifiek de zwart gepigmenteerde schimmel Aureobasidium pullulans (u weet wel) die na het opbrengen op hout gevoed moet worden met een vette olie uit lijnzaad (Fungi Force Oilfinish). De schimmel beschermt het hout tegen de vernietigende kracht van UV-straling en houdt andere schimmels weg. De lijnzaadolie voedt de schimmel, maar weert ook het vocht uit het hout.

De wieg van Fungi Force stond ergens in de jaren 90 op de Universiteit van Hamburg. Een zekere Michael Sailer deed daar wetenschappelijk onderzoek naar het beschermen van onbehandeld hout met natuurlijke oliën, zodat dit bij de productie, toepassing en in het afvalstadium geen nadelige effecten heeft op het milieu. Hierbij ontdekte hij bij toeval de beschermende effecten van de bewuste schimmel. Na een succesvol ontwikkelingstraject van ongeveer twaalf jaar verhuisde hij in 2001 naar Nederland en trad in dienst bij TNO. Deze onderzoeksinstelling heeft patent aangevraagd op de biobeits en heeft dat patent sinds 2004 in handen. Maar TNO is niet de organisatie om het product zelf op de markt te brengen. Dus klopte men aan bij allerlei houtbedrijven met de vraag of zij iets zagen in die biobeits. En zo kwam men in 2011 terecht bij Frans van Rooijen, die destijds een houtbedrijf had voor de grond-, weg- en waterbouw, maar nu directeur is van Fungi Force. “Van huis uit heb ik wel iets met innovatie en toen ik kennismaakte met dit product, vond ik het heel interessant. Ik ben daar dus samen met enkele andere houtbedrijven ingestapt, maar na een aantal lastige jaren in de houtbranche bleef ik alleen over. Dat was niet zo leuk, maar ik ben doorgegaan met ervaring opdoen met de beits, kinderziekten overwinnen, de bedrijfsfilosofie uitwerken en de marketing. In al die jaren is er ter verbetering ook gesleuteld aan de formule van de componenten en dat blijft altijd onze aandacht houden. Zo hebben we ook een nieuw patent aangevraagd. Sinds enkele jaren rammelen we aan de deuren van de markt. Het overgrote deel van onze klanten bestaat uit architecten die op zoek zijn naar nieuwe conserveringsmethoden die passen in deze tijdgeest. Michael Sailer is nu overigens mijn compagnon.”

TOTAAL ANDER CONCEPT
Waar haalde Frans van Rooijen zijn motivatie vandaan? “Ik ben altijd al begaan geweest met de omgeving. Toen ik voor het eerst van deze biobeits hoorde, dacht ik: dit is een product waarmee je resultaat kunt halen zonder de omgeving geweld aan te doen. Dat vind ik echt briljant van dit product: een coating, beschermer of verduurzamer van hout die totaal biologisch is, waardoor je het hout bij einde levensduur niet hoeft te verbranden, maar als het ware terug kunt gooien in het bos, kunt versnipperen voor een pad of op een andere manier veilig kunt hergebruiken. Hergebruik van hout lijkt misschien makkelijk, maar is dat helemaal niet. Bijna al het hout dat beschikbaar komt voor mogelijk hergebruik, is belast met chemische middelen ter verduurzaming, of met spijkers, schroeven of lijm. Ik begrijp wel hoe dat zo is gekomen, maar ik wilde nu eens voor hetzelfde doel uitgaan van een totaal ander concept.”

Het doel is dat hout beschermd moet worden tegen de twee belangrijkste ‘moordenaars’: UV-licht en vocht. De schimmel functioneert als een soort zonnescherm, niet alleen voor zichzelf, maar ook voor het hout en de lijnolie. Lijnolie heeft als eigenschap heel snel uit te harden in de zon, maar blijft door die bescherming min of meer vloeibaar in het hout én blijft zijn beschermende werk doen – namelijk vocht verdrijven. Tegelijkertijd voedt de lijnzaadolie de schimmel die na het aanbrengen vergroeit met de bovenste cellagen van het hout. De beits komt dus niet op het hout te liggen, maar wordt er een deel van en is er dan ook niet af te krijgen.

UV-BESTENDIGHEID
Aan particulieren levert Van Rooijen zijn producten in blik en zij kunnen het dan zelf met een kwast of roller aanbrengen, aan aannemers levert hij behandelde planken, klaar voor montage. Het zelf aanbrengen van dit tweecomponentensysteem betekent eerst een of twee keer de watergedragen Biofinish aanbrengen en na droging nog een dunne laag lijnolie (een te dikke laag ‘sluit’ de Biofinish van de zuurstof af ). Hierdoor groeit de schimmel en wordt het hout vochtafstotend. Een particulier zal na de behandeling de lijnolie eerst eens per twee jaar, en daarna eens per drie jaar opnieuw moeten aanbrengen. Bij de fabrieksbehandeling van houten planken wordt er met veel meer lijnolie in het hout begonnen, waardoor het onderhoudsinterval eens in de vier tot vijf jaar wordt.

Frans van Rooijen legt de UV-bestendigheid van de schimmel graag uit. “Als de biobeits is aangebracht, gaat de schimmel in de overlevingsmodus, wat betekent dat hij speciale sporen gaat aanmaken, zeg maar overlevingscelletjes. Die zijn zwart en hebben dikke celwanden die bovendien vol zitten met melanine. Dit vormt bij elkaar een heel goede bescherming tegen UV. Ik krijg wel eens de vraag of die schimmel niet gevaarlijk is. Mijn antwoord is dat die schimmel bijna overal ter wereld voorkomt en dat de mens hem elke dag inademt. Het natuurlijke van die schimmel betekent wel dat je de biobeits niet moet verwerken bij regenachtig weer en dat hij na het aanbrengen een paar dagen nodig heeft om goed uit te harden, of liever gezegd, vast te groeien. Verder is de biobeits alleen leverbaar in zwart, maar we willen ook andere donkere kleuren gaan ontwikkelen. Ik denk dat we die over een paar jaar kunnen leveren.”

LEVERTIJD
Inmiddels begint de beits langzaam maar zeker meer afnemers te vinden, maar tegelijkertijd moet er nog heel veel zendingswerk worden verricht. Van Rooijen merkt op dat de bouwwereld heel conservatief is en veel koudwatervrees heeft voor niet-ingeburgerde materialen en methoden. “Ik krijg de indruk dat aannemers niet begrijpen voor welke uitdagingen we als maatschappij staan op het gebied van klimaat. Wij maken mee dat afnemers kiezen voor ons product, net als de architect, maar dat de aannemer bewust lang blijft talmen met bestellen, zodat hij op een gegeven moment moet zeggen dat hij het niet meer haalt, en dan kiest voor een traditioneel product. We hebben een redelijk lange levertijd, omdat de natuur moet zorgen dat het vastgroeit. Aan de aannemers leveren wij gereed product. Wij kopen het hout projectmatig op de juiste lengte in, en dat moet dan eerst in een droogkamer worden teruggedroogd naar 14 tot 16 procent. Daarna behandelen we het met de twee componenten en dan moet het nog vier tot vijf weken staan om vast te groeien. Tegenwoordig kunnen we dat wel versnellen met UV, maar daar twijfelen we nog een beetje over, omdat je daarmee op een andere CO2-footprint uitkomt. Alles bij elkaar hebben we een levertijd van 14 weken.”

NATUURLIJK PLAKMIDDEL
Iemand die met die levertijd kennismaakte, is Joost Heijnis, bouwtechnoloog bij het architectenbureau Cepezed. “Ongeveer vier jaar geleden hoorde ik Frans op BNR over de biobeits en ik dacht meteen: dit is wat voor mij. Thuis besteden wij heel veel aandacht aan duurzaam leven en de enige zonde hierbij is dat ik veel auto rij. Zes jaar geleden hebben mijn vrouw en ik een huis gekocht en daar moest een schuur bij. Ik dacht: die ga ik nu eens helemaal zelf bouwen. De keus viel al snel op een gevel van zwart gespoten planken. Op internet ook even gekeken naar Japans gebrand hout, wat er wel mooi uitzag, maar ook gruwelijk duur is. Dus heb ik contact gezocht met Frans en die zei: je krijgt het over 14 weken. Daar keek ik wel van op, maar uiteindelijk is het allemaal goed uitgepakt. Toen ik de behandelde planken in 2018 kreeg geleverd, heb ik ze met veel plezier gemonteerd. Het feit dat je niets op de planken hoeft te smeren wat chemisch is en de natuur zijn werk laat doen, spreekt mij erg aan.”

Ondertussen heeft Van Rooijen iets wonderlijks in de praktijk opgemerkt, wat nodig eens wetenschappelijk uitgezocht moest worden. Binnenkort start er een promotieonderzoek aan de Universiteit van Utrecht (met Joost Heijnis in de begeleidingscommissie) dat antwoord moet geven op de vraag hoe schimmelcellen onderling communiceren. Bekend was dat je de biobeits bij droog weer moest aanbrengen. Ging het na één of twee dagen regenen, was je een groot deel van de beits kwijt. Maar als je er dan met een rollertje overheen ging, zat het toch binnen een halve dag weer vast. Van Rooijen: “Blijkbaar krijgt de tweede laag een signaal van het restant van de eerste laag: groei maar vast. Als we kunnen ontcijferen welk ‘sleuteltje’ dit regelt in de natuur en we kunnen dit bij de biobeits aanleveren, dan hebben we een natuurlijk in plaats van een chemisch plakmiddel waarmee we ons product verder kunnen verbeteren.”

Meer informatie:
www.fungiforce.nl
www.xyhlo.com