Na een aantal keer uitstel ziet het er nu toch echt naar uit dat de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) op 1 juli 2022 zal worden ingevoerd. Wat houdt deze wet in en wat gaat die betekenen voor applicateurs? We vroegen het aan Titia Siertsema, die zeer actief is als implementatieregisseur om partijen bij elkaar te brengen voor de invoering van de Wkb. In het dagelijks leven is zij voorzitter van de NVTB, de Nederlandse Vereniging Toeleverende Bouwmaterialenindustrie. Dit artikel is bedoeld om kennis te maken met de Wkb en applicateurs erop te attenderen dat er ook voor hen iets gaat veranderen; in latere edities zal dieper op deze wet worden ingegaan.

De overheid wil meer toezicht en controle in de bouw, zodat er gebouwd wordt volgens de geldende regels. Daar is de Wkb voor bedoeld. Deze wet richt zich op het bewaken van de kwaliteit van ontwerp en uitvoering, zodat het eindresultaat voldoet aan de voorschriften van het Besluit bouwwerken leefomgeving (de opvolger van het Bouwbesluit 2012 onder de Omgevingswet).

De toets vooraf op de bouwplannen wordt vervangen door de toets in de praktijk: op de bouwplaats zelf, tijdens het bouwproces. Door de Wkb wordt de positie van de klant/initiatiefnemer sterker en moet de aannemer laten zien dat er is gebouwd zoals afgesproken. Ook de relatie tussen de ketenpartners in de bouw gaat veranderen doordat de gewenste kwaliteit aangetoond moet worden.

De totale kwaliteit van het bouwwerk is immers zo sterk als de zwakste schakel. Aanvankelijk zou de Wkb ingaan in januari 2020, maar omdat deze gekoppeld is aan de Omgevingswet en doordat de invoering van die wet vertraging opliep, is ervoor gekozen om de Wkb een jaar uit te stellen. Mede door corona is daar later nog een half jaar uitstel bijgekomen. Ondertussen heeft de bouwpraktijk niet stilgezeten, want er zijn inmiddels allerlei proefprojecten uitgevoerd en ketenpartners hebben elkaar wat beter leren kennen.

Volgens Titia Siertsema zijn de betrokken partijen nu ook klaar voor de Wkb, zijn er geen onoverkomelijke knelpunten meer en hoeft de kersverse minister alleen maar te tekenen voor de definitieve invoering. Tijdens de voorbereiding is er een uitbouwpartijen bestaande monitoringsgroep geformeerd die positief is over de bereikte resultaten tot dusver. Voordat we in kunnen gaan op de invoering van de Wkb, maken we eerst kort kennis met Titia Siertsema.

VERBINDEND PERSOON
“De Wkb gaat nogal wat impact hebben op de wijze van bouwen en op de samenwerking tussen de bouwpartijen en met gemeenten. Op een gegeven moment is er een akkoord gesloten tussen het rijk en de VNG (Vereniging Nederlandse Gemeenten) om tijd te gunnen aan partijen, zodat zij kunnen wennen aan de nieuwe wet en daarmee kunnen oefenen.

In die overeenkomst is ook bedongen dat er een zogenoemde implementatieregisseur zou komen die moet stimuleren dat partijen vertrouwd raken met de werking van de wet en dat er oplossingen komen voor eventuele problemen die aan het licht zouden komen. Een verbindend persoon dus tussen de partijen die ook stimuleert dat iedereen in de gelegenheid komt om te oefenen.

Voor die rol ben ik gevraagd, omdat ze iemand zochten die begreep hoe het gaat in de bouw en die over voldoende netwerk beschikt om mensen te kunnen bereiken, maar ook over voldoende statuur om mensen in beweging te krijgen. Ik heb een behoorlijk verleden in de bouw: ik ben voorzitter geweest van UNETO-VNI (nu Techniek Nederland) en nu dus van de NVTB, de organisatie die de gemeenschappelijke belangen behartigt van brancheorganisaties en producenten van materialen voor de bouw. Het is een dankbare klus om te doen; betrokken partijen zijn het erover eens dat ze voldoende gelegenheid hebben gehad om te oefenen.” Dat oefenen is vooral zo belangrijk omdat door de wet de aandacht verschuift van een bouwplan dat aan de regels voldoet naar een gerealiseerd bouwwerk dat aan de regels voldoet.

Bouwpartijen moeten aannemelijk maken dat de kwaliteit die is beloofd, ook daadwerkelijk is gerealiseerd. Daarom gaan bouwpartijen voor en tijdens de bouw de keten af om vast te stellen dat geleverd werk voldoet aan de gestelde kwaliteitseisen. En dat de geleverde producten ook op de juiste manier worden toegepast. Tijdens de bouw moet dit ook worden vastgelegd. Straks is het heel normaal dat er iemand met een tablet rondloopt op de bouw om foto’s te maken (bewijs) van bijvoorbeeld de wapening voordat het beton gestort gaat worden. Dit is een heel andere benadering dan af en toe tijdens de bouw controleren of aan het Bouwbesluit wordt voldaan.

KWALITEITSBORGER
Titia Siertsema: “Tamelijk veel mensen die van de Wkb hebben gehoord, beginnen te klagen dat ze straks van alles en nog wat moeten bewijzen, maar dat klopt niet. De Wkb vereist dat men achteraf laat zien dat het bouwplan is uitgevoerd conform de afspraken. In de praktijk betekent dit dat je aannemelijk moet maken dat alles is gerealiseerd conform het plan. Een belangrijke rol is weggelegd voor een nieuwe figuur die de wet introduceert: de kwaliteitsborger.

Deze onafhankelijke persoon, die in principe betaald wordt door de initiatiefnemer, houdt vanaf het ontwerp tot en met de oplevering in de gaten of er wordt uitgevoerd zoals gepland. De kwaliteitsborger bekijkt het bouwplan kritisch en kan al bij het ontwerp aangeven waar de risico’s zitten en partijen daarop attent maken. Hij wil voortdurend weten hoe iets is gerealiseerd.

Dat kan hij vaststellen door aanwezig te zijn bij een bouwactiviteit of door verklaringen te vragen bij onderaannemers en toeleveranciers over de geleverde kwaliteit. Allerlei informatie, zoals ingeschatte risico’s en aandachts- en controlepunten, zet hij in een plan, het zogenoemde borgingsplan. Dit moet, voordat de bouw begint, als onderdeel van de bouwmelding ingediend worden bij de gemeente.” De Wkb treedt gefaseerd in werking.

Vanaf 1 juli is die wet alleen van kracht voor bouwwerken in gevolgklasse 1, de laagste risicoklasse. In die klasse vallen bijvoorbeeld eengezinswoningen, simpele kleinere bedrijfspanden van maximaal twee verdiepingen en kleinere fiets- en voetgangersbruggen. Bij de invoering vervalt de bouwvergunning: daarvoor in de plaats komt de bouwmelding aan de gemeente. Die heeft dan twee weken de tijd om te controleren of de melding volledig is en of alle vooraf aangegeven lokale omstandigheden zijn meegenomen.

Gedurende de bouw zal de kwaliteitsborger een vinger aan de pols houden en voortdurend in de gaten houden of er aantoonbaar aan de gevraagde kwaliteit wordt voldaan. Als hij op het eind ervan overtuigd is dat het bouwwerk aan de regels voldoet, stelt hij een verklaring daartoe op die de initiatiefnemer, samen met tekeningen en berekeningen van het gerealiseerde bouwwerk, bij de gemeente inlevert als dossier bevoegd gezag. Als alle informatie aan de gemeente is aangeleverd voor de gereedmelding, dan mag het bouwwerk na twee weken in gebruik worden genomen.

FINANCIËLE RUIMTE

“De kwaliteitsborger wordt dus heel belangrijk. Naar schatting zullen er in totaal ongeveer 800 kwaliteitsborgers nodig zijn, momenteel zijn er al 400. De kwaliteitsborger kan een bureau zijn, uit een bedrijf komen of een individu zijn. Je moet er een opleiding voor gevolgd hebben en voldoen aan wettelijke voorschriften. Ook moet je gebruik maken van een instrument voor kwaliteitsborging waarin is geregeld hoe de kwaliteitsborging moet worden uitgevoerd.

Een kwaliteitsborger staat onder controle van een zogenoemde instrumentaanbieder, een partij die een instrument voor kwaliteitsborging heeft ontwikkeld en in de markt zet. Een instrumentaanbieder staat onder toezicht van de rijksoverheid via de Toelatingsorganisatie Kwaliteitsborging Bouw (TloKB). De TloKB gaat ook een register bijhouden van erkende kwaliteitsborgers en kan een instrument intrekken als de instrumentaanbieder aantoonbaar zijn werk niet goed doet. De initiatiefnemer betaalt de kwaliteitsborger. Er ontstaat financiële ruimte doordat er geen bouwvergunning hoeft te worden aangevraagd met de daarbij behorende leges.

Een bouwmelding is voldoende. Bij kleine bouwwerken is het nog wel de vraag of het wegvallen van de leges voldoende is om de kosten van de kwaliteitsborger te dekken.” De vraag is nu wat applicateurs concreet gaan merken van de Wkb. “Zij zullen vaker dan voorheen worden gevraagd om aan te geven dat de geleverde kwaliteit overeenkomt met de gevraagde kwaliteit. De kwaliteitsborger wil zich er vooraf van vergewissen dat wat de applicateur aangeeft als te leveren kwaliteit ook de geleverde kwaliteit zal zijn.

De applicateur zal wat vaker de toegepaste werkwijze moeten laten zien en ook aantonen hoe de gevraagde kwaliteit wordt bereikt. Als de applicateur gecertificeerd is, in het bezit is van een bepaald kwaliteitslabel (Qualicoat, Qualisteelcoat en Qualanod), aangeeft dienovereenkomstig te werken en daarbij ook relevante normen in acht neemt, dan hoeft het niet zo moeilijk te zijn om de kwaliteitsborger te overtuigen.

Uit de tot nu toe uitgevoerde proefprojecten blijkt heel duidelijk dat de wet tot veel meer vooroverleg tussen partijen leidt. Aannemers die daaraan hebben meegedaan, zeggen bijna allemaal: ‘de eerste keer was een ramp, want het was enorm wennen. Maar bij de tweede keer dachten we: hadden we dit maar eerder gedaan, want de tijd die we nu in de voorbereiding stoppen, winnen we dubbel en dwars terug in de uitvoering. Het loopt nu allemaal veel beter, iedereen weet van elkaar wanneer wat moet gebeuren en wat er gevraagd wordt. Het leidt tot veel meer overzicht en inzicht. Er hoeft veel minder geïmproviseerd te worden op de bouwplaats.’”

ERMEE BEGINNEN
De wet zal de bouw tot een betere werkwijze dwingen met een betere planning en bereikte kwaliteit zoals vooraf afgesproken. Het overleg vooraf dwingt om al in een vroeg stadium veel beter na te denken over allerlei onderdelen van het bouwwerk. Het aantal onverwachte situaties op de bouwplaats zal sterk dalen. Grotere bouwers hebben al aangegeven dat ze de Wkb als dé kans zien om van improviseren op de bouwplaats te gaan naar organiseren.

Voor gecertificeerde applicateurs is die wet een voordeel, omdat er vaker naar die certificaten gevraagd zal worden. Het bestaan van de kwaliteitsborger zal ertoe leiden dat de bouwer zich wel tweemaal bedenkt voordat hij besluit af te wijken van het bouwplan omdat dat nu, door bepaalde omstandigheden, beter uitkomt. Titia Siertsema: “Applicateurs die ook voor opdrachtgevers in de bouw werken, zouden zich nu al op de Wkb kunnen voorbereiden.

Allereerst door een goed beeld te krijgen van wat die wet nu precies voor hen gaat betekenen. Verder zouden ze hun opdrachtgevers kunnen vragen wat zij, met het oog op de inwerkingtreding, van de applicateur verwachten. Bij elke opdracht die applicateurs uit de bouw krijgen, zouden ze kunnen vragen of de opdrachtgever al heeft nagedacht over de Wkb, wat dat betekent voor de werkrelatie en welke extra informatie er straks voor kwaliteitsborging nodig is. Als een opdrachtgever al bij een proefproject betrokken is geweest, dan zou de applicateur daarvan eigenlijk al wat gemerkt moeten hebben.

Het kwaliteitssysteem van de applicateur en de aantoonbaarheid daarvan wordt belangrijker. Misschien is de Wkb voor sommige applicateurs zonder kwaliteitslabel wel dé reden om nu te beginnen aan de vereiste procedure om zo’n label te kunnen krijgen.”

MEER INFORMATIE
www.stichtingibk.nl
www.nvtb.nl
www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/bouwregelgeving/meer-toezicht-in-de-bouw-via-de-wet-kwaliteitsborging-voor-het-bouwen-wkb